ΚΕΝΤΡΟ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Θανάσης Παπουτσής
Παλιές Φώκιες

Ανάβυσσος, 24/2/1960
ΚΜΣ: Ερμ. Ανδρεάδης

Πλάγια γραφή: σχόλια ερευνητή
Κανονική γραφή: μαρτυρία

Δελτίο Πληροφορητή (24/2/1960)

Ο Θανάσης Παπουτσής γεννήθηκε το 1896 στις Παλιές Φώκιες. Και οι γονείς του ήταν απ’ εκεί. Ο πατέρας του, που ήταν έξι αδέρφια, είχε αλυκές, με δυο του αδέρφια. Τα άλλα τρία αδέρφια είχαν ξεχωριστή αλυκή. Σχολείο πήγε ως τη ΣΤ’ Δημοτικού. Μόλις το τελείωσε πήγε υπάλληλος στο μπακάλικο του θείου του, όπου δούλεψε ως το 1914, την εποχή του πρώτου Διωγμού. Μαζί με άλλους Φωκιανούς, πήγε τότε η οικογένειά του στη Μυτιλήνη. Έμειναν πρώτα στη Βαρειά και ύστερα στο Σίγρι. Δούλεψε υπάλληλος στο Μιχάλη Γριμάνη, που είχε το μεγαλύτερο λαδάδικο της Μυτιλήνης. Το 1919 γύρισε μαζί με τους άλλους Φωκιανούς στην πατρίδα του. Ασχολήθηκε εκεί με την καπνοκαλλιέργεια. Το 1921 πήγε εθελοντής στον ελληνικό στρατό που πολεμούσε στη Μικρασία. Έφτασε ως το Αφιόν Καραχισάρ και το Σεϊντί Γαζί, όπου και τραυματίστηκε. Το 1922 ήρθε τραυματίας στις Παλιές Φώκιες, πήρε τις αδερφές του και κατέφυγε πάλι στη Μυτιλήνη. Απ’ εκεί ήρθε στον Πειρaιά. Από το 1922 ως το 1924 έμεινε με άλλους συμπατριώτες του στην Δραπετσώνα. Εκεί ίδρυσαν τον «Παμφωκαϊκό Σύλλογο» που είχε σα σκοπό την αποκατάσταση των Φωκιανών. Ο ίδιος εκλέκτηκε σύμβουλος του συλλόγου και επίτροπος της Επιτροπής Αποκατάστασης, μαζί με τον Χ. Καρπούζη και Ι. Δέδε (που τώρα δε ζουν). Έτσι έγινε από τους πρωτεργάτες της εγκατάστασης Φωκιανών στην Ανάβυσσο. Η γυναίκα του είναι από το Γκερένκιοϊ, χωριό της Παλιάς Φώκιας. Έχουν δυο γιους παντρεμένους (ο ένας είναι χημικός στη Λάρυμνα) και μια κόρη λεύτερη. Ο άλλος γιος του τον βοηθάει στο μαγαζί του, που είναι καφενείο και ταβέρνα, πάνω στον Ασφαλτόδρομο του Σουνίου, που διασχίζει τις Φώκιες της Αναβύσσου. Ο Θανάσης Παπουτσής είναι ένας πρόσχαρος και τετραπέρατος λαϊκός τύπος. Του αρέσει να διηγείται κι έχει μνήμη δυνατή. Είναι πολύ καλός πληροφορητής. Τον γνώρισα σήμερα στις 24/2/1960. Η διεύθυνσή του: Φώκαια Αναβύσσου Αττικής.

Κάτοικοι

Τα ¾ των κατοίκων ήταν Έλληνες. Το ¼ ήταν Τούρκοι. Το 1914, όπως έγραφαν τα βιβλία του σχολείου, οι Έλληνες ήταν 9000 και οι Τούρκοι 3000. Ήταν καμιά δωδεκαριά οικογένειες Οβριοί. Είχαν χάβρα, ήξεραν ελληνικά. Είχαν μαγαζιά, πουλούσαν υφάσματα, παπλώματα, μεταξωτά. Αυτούς δεν τους πείραξαν οι Τούρκοι το 1914. Ήταν και δυο Αρμένικες οικογένειες, κοπανούσαν καφέ, κάνανε στραγάλια.

Θέση -Δρομολόγια

Οι Παλιές Φώκιες περιβρέχονταν από θάλασσα. Ήταν χτισμένες σε πεδιάδα, σε πρόποδες χαμηλών λόφων, που το ύψος του δεν ξεπερνούσε τα 500 μέτρα. Η πόλη ήταν περιτριγυρισμένη γύρω-γύρω με κάστρο. Στου πατέρα μου την εποχή έκλεινε το κάστρο, όποιος αργούσε το βράδυ, δεν μπορούσε να μπει μέσα. Από τη Σμύρνη απείχαν οι Παλιές Φώκιες 18 μίλια (44χλμ) , όσo δηλαδή η Ανάβυσσος από τον Πειραιά. Είχαμε συγκοινωνία τρεις φορές την εβδομάδα. Ήταν ένα πλοίο με τις ρόδες απ’ έξω. Στη Σμύρνη πήγαινε σε 3 ώρες. Έκανε δρομολόγιο Παλιές Φώκιες- Νέες Φώκιες- Ντικελί-Αϊβαλί. Απ’ εκεί πάλι, με την ίδια σειρά, πήγαινε στη Σμύρνη. Με τα ιστιοφόρα, όταν ο καιρός ήταν καλός, πηγαίναμε στη Σμύρνη πιο γρήγορα από το πλοίο. Πηγαίναμε και με το αμάξι στη Σμύρνη. Ήταν 4 Φωκιανά παϊτόνια. Τα δύο δούλευαν τη μια μέρα, τα δυο την άλλη, για να ξεκουραστούν τα άλογα. Το πρωί έφευγαν για τη Σμύρνη και γύριζαν το βράδυ. Τέσσερες με πέντε ώρες έκαναν. Όταν φτάναμε στο χωριό Γκερένκιοϊ, όπου είναι το ποτάμι Γκεντίζ (Έρμος), έμπαινε το αμάξι σε μαούνα και περνούσε απέναντι. Περνούσε από το Σερέκιοϊ και έφτανε στο Κορδελιό. Το αμάξι έμπαινε στο χάνι. Εμείς παίρναμε το βαποράκι και πηγαίναμε στη Σμύρνη. Η Μαινεμένη έπεφτε 4,5 ώρες ανατολικά μας, πήγαινε δρόμος εκεί.

Ιστορία / Παράδοση

Αυτό έγινε πριν 2.400 χρόνια. Ήρθαν οι Πέρσες να καταχτήσουν τις Φώκιες. Έδωσαν 48 ώρες προθεσμία. Λέει ο Δήμαρχος στο λαό: «Να παραδοθούμε ή να φύγουμε;» «Να φύγουμε, να φύγουμε» του είπαν. Μπήκαν στα καράβια. Τότε ο παπάς έκανε αγιασμό, έριξε τη ράβδο του στη θάλασσα κι είπε: «Όποιος γυρίσει και υποδουλωθεί στους Πέρσες, την κατάρα μου να’χει.» Μόνο η φρουρά έμεινε και παράδωσε την πόλη στους Πέρσες. Άδειασε η πόλη. Πήγαν με τα καράβια σε διάφορα μέρη. Κατάληξαν στη Μασσαλία. Κάθησαν εκεί 100 χρόνια. Αλλά νοστάλγησαν την πατρίδα. Στο μεταξύ είχε ελευθερωθεί ο τόπος από τους Πέρσες. Μπήκαν στα καράβια και ξαναγύρισαν στις Φώκιες. Από τους αρχαίους Φωκιανούς καταγόμαστε. Ομαδικά δεν ήρθαν να εγκατασταθούν από πουθενά στις Φώκιες. Κάθε 100 χρόνια η Γαλλική Κυβέρνηση έστελνε πολεμικό καράβι στις Παλιές Φώκιες κι έπαιρνε μια Επιτροπή Φωκιανούς, για το γιορτασμό της επετείου της ίδρυσης της Μασσαλίας.

Αρχαιότητες

Το 1912 ήρθε μια γαλλική εταιρεία και έκανε ανασκαφές. Βρήκε κάτι αρχαία μάρμαρα 4-5 τόνους. Με γρύλους τα βγάλανε. Ζητούσαν να βρουν το Ναό της Αθηνάς. Βρήκαν όμως κάτι μικρά και μεγάλα αγγεία, διάφορες αντίκες. Ψάχναμε και μεις στα χωράφια. Για κάθε αρχαίο αγγείο που βρίσκαμε, μας έδινε η Γαλλική εταιρεία 4 γρόσια. Ένας βρήκε στο αμπέλι του ένα κουπάκι με πολλά αρχαία νομίσματα. Έχτισε μετά σπίτι που του στοίχισε 600 χρυσές λίρες.

Σημερινή Εγκατάσταση

Εδώ στη Φώκαια, δηλαδή στην Ανάβυσσο, υπάρχουν 94 οικογένειες Φωκιανοί. Οι πιο πολλοί όμως είναι στην Κασσάνδρα της Χαλκιδικής. Έχουν εκεί χωριό, τις Παλιές Φώκιες, με 200 οικογένειες. Είναι εγκατεστημένοι αγροτικά. Στο Ηράκλειο της Κρήτης είναι 50 οικογένειες.

Εγκατάσταση των Φωκιανών στην Ανάβυσσο

Όσοι Φωκιανοί γλίτωσαν από τον τελευταίο διωγμό του 1922, πήγαν στη Μυτιλήνη, Χίο, Βόλο, Θεσσαλονίκη, Χαλκιδική, Κρήτη. Άλλοι ήρθαν στην Αθήνα και τον Πειραιά. Στον Πειραιά μέναμε στη Δραπετσώνα. Είχαμε κάνει το «Παμφωκαϊκό Σύλλογο» που είχε σα σκοπό την εγκατάσταση των Φωκιανών προσφύγων. Βγήκα κι εγώ σύμβουλος και αντιπρόσωπος στην Επιτροπή Αποκατάστασης μαζί με τον Χατζηκαρπούζη και Ι. Δέδε. Στο μεταξύ μερικοί συμπατριώτες μας δούλευαν στις αλυκές της Αναβύσσου. Τους προτίμησε η εταιρεία γιατί και στις Φώκιες δούλευαν στις αλυκές. Μια μέρα ήρθε στη Δραπετσώνα μια τριμελής επιτροπή απ’ αυτούς και μας είπε ότι οι 40-50 εργάτες που δούλευαν στις αλυκές ήταν πολύ ευχαριστημένοι και να πάνε κι εμείς να εγκατασταθούμε εκεί. Μπήκαμε 10 οικογένειες στα καΐκια και ήρθαμε στην Ανάβυσσο. Μας άρεσε ο τόπος. Στήσαμε στην παραλία 15 σκηνές. Εκεί ήταν η βάση μας. Μετά 15-20 μέρες φορτώσαμε από το Πασά Λιμάνι του Πειραιά 100 σκηνές και φύγαμε όλοι από τη Δραπετσώνα στην Ανάβυσσο. Αυτό έγινε το 1924. Μείναμε 100 οικογένειες, 14 μήνες κάτω από σκηνές στην παραλία. Σ’ όλο αυτό το διάστημα υποφέραμε τα πάνδεινα. Ο τόπος ήταν βαλτώδης. Έμπαιναν στις σκηνές μας τα τσακάλια, τα φίδια. Για να ζήσει ο κόσμος ξερίζωνε τα κούτσουρα και τα’κανε κάρβουνο. Ο τόπος που μέναμε ήταν χτήματα της Μονής Πετράκη και τα κατείχε ο Συνεταιρισμός Καλυβίων. Το 1926 το Υπουργείο Γεωργίας μάς παραχώρησε τον τόπο, ύστερα από έγκριση για
αποκατάσταση. Είμαστε 86 κληρούχοι και μας έδωσαν από 43 στρέμματα γης. Εκτός από την αγριάδα της φύσης, αντιμετωπίσαμε και τη σκληρότητα των ανθρώπων. Οι αλβανόφωνοι ντόπιοι του χωριού Καλύβια δε μας χώνευαν. Μια βραδιά καμιά δεκαριά απ’ αυτούς μεθύσανε, οπλιστήκανε και μπήκαν σε κάρα να έρθουν στην Ανάβυσσο να μας πετάξουν στη θάλασσα… Στο δρόμο βρέθηκε κάποιος δικός τους και τους συμβούλεψε να γυρίσουν πίσω.