ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΤΗ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

του ΕΜΜ. Χ. ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙΔΟΥ
Βουλευτή Σμύρνης και Αϊδινίου εν τη Οθωμανική Βουλή

Τύποις: Γ.Η. Καλλέργη, Αθήναι, 1924

ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΔΙΩΓΜΟΙ

Η πρώτη ορμή εστράφη εναντίον του Ελληνικού στοιχείου· εναντίον αυτού υπήρχεν η αφορμή, κατά την αντίληψίν των, του Βαλκανικού πολέμου και των Μουσουλμανικών μεταναστεύσεων εκ των απολεσθεισών επαρχιών.

Ο εμπορικός αποκλεισμός ήρχισεν ολίγον μετά την άνοδον εκ των Νεοτούρκων εις την αρχήν, επεξετάθη δε κατά μικρός εις πάσαν Ελληνικήν γην και προσέλαβεν ανήκουστον σφοδρότητα κατά τους πρώτους μήνας του 1914.

Εν ονόματι του προφήτου και της πατρίδος εκηρύσσετο το μποϋκότ εις τα τεμένη, εις τας λέσχας, εις τας στήλας της δημοσιογραφίας. Ουδείς Μουσουλμάνος επετρέπετο να συναλλάσσεται με Έλληνα, αλλώς υποχρεούτο να διαλύση την πράξιν· εάν ηρνείτο, εδέρετο ανηλεώς και το αντικείμενον της αγοραπωλησίας κατεστρέφετο. Ο νόμος ούτος εκαλείτο «εθνική θέλησις», η δε δικαιολογητική του βάσις ήτο η εθνική αφύπνισις. Αρμένιοι και Εβραίοι υπέκειντο εις τας αυτάς υποχρεώσεις, άλλως εμποϋκοτάροντο και αυτοί. Ο μουφτής του Κιρκαγατσίου, εκδώσας φετβάν εναντίον του μποϋκότ, ως εναντίου εις τον ιερόν νόμον, επαύθη αμέσως. Υπήρχε εις έκαστον τόπον ειδική επιτροπή, η οποία διέθετε δύναμιν ροπαλοφόρων προς εκτέλεσιν των αποφάσεών της και εξέδιδεν, αντί ορισμένου τέλους, αδείας εσφραγισμένας δι’ εμπορεύματα μη υποκείμενα εις μποϋκότ. Νόμος ουδείς εκώλυε βεβαίως και τους αδικουμένους να κατασκευάσουν σφραγίδας ομοίας, του μέτρου δε τούτου έγινε πολλή χρήσις εν Σμύρνη. Ανεξαρτήτως όμως του τι ηδύνατο να γίνη εις Κων/πολιν και εις Σμύρνην, διότι εις τα δύο ταύτας πόλεις εφαίνεται εις τας αρχάς τουλάχιστον το μέτρον γελωτοποιούμενον, έφερεν εις δυσχερέστατην θέσιν τας πλείστας των άλλων κοινοτήτων, ιδία δε του εσωτερικού. Οι Έλληνες, παλεύονες μεταξύ της αυθαιρεσίας της Κυβερνήσεως και των έξωθεν πατί τρόπω υποστηριζομένων Λεβαντίνων, δεν όφειλον την ευημερίαν των ειμή εις την ικανότητά των να καθιστούν δια της ημερησίας εργασίας προσοδοφόρα τα μικρά των κεφάλαια. Την εργασίαν ταύτην ήδη οι Νεότουρκοι απηγόρευον και διά το ενεστώς και διά το μέλλον, οι δε ανταγωνισταί των Ελλήνων έβλεπον και εξεμεταλλεύοντο την κατάστασιν μετά χαιρεκακίας. Εν τω μεταξύ εβεβαιούτο η διανομή ενσφράγιστων φακέλλων εις τους μουχτάρηδες, τους οποίους ούτοι δεν ώφειλον να ανοίξουν επί ποινή θανάτου ειμή κατόπιν διαταγών του υπουργείου των Στρατιωτικών. Εν Σμύρνη εψιθυρίζοντο πολλά, ουδείς δε ετόλμα να σκεφθή τι περί της επιούσης.

Κατά το έαρ εκείνο του 1914, εξετυλίσσοντο γεγονότα παράδοξα, κατά πρώτον δε εις την Ανατολικήν Θράκην. Εις τα μέρη εκείνα, τα οποία υπέστησαν τα συμφοράς του Βαλκανικού Πολέμου, το κακόν ήρχισεν άμα διεκόπησαν αι περί ειρήνης διαπραγματεύσεις εν Λονδίνω. Οι κάτοικοι συνελαμβάνοντο, εδέρονοντο και ερρίπτοντο εις τας φυλακάς του στρατοδικείου· φόνοι και γυναικών ατιμώσεις ήσαν ημερήσια γεγονότα· τα Χριστιανικά χωρία κατελαμβάνοντο από τον στρατόν, κατέστη δε επισφαλής η παραμονή προς εργασίαν εις τους αγρούς. Κατά τους δύο πρώτους μήνας του 1913 εξεκενώθη και ελεηλατήθη η Κριθέα· ελεηλατήθη επίσης το Πλαγυάριον. Κατά Νοέμβριον του αυτού έτους εξεκενώθησαν αι οικίαι και τα καταστήματα εις το Νεοχώριον, Βαΐριον, Γαλατάν και Καλλίπολιν, τα δε εμπορεύματα ερρίπτοντο εις τους δρόμους· «πέσατε εις την θάλασσαν», ήτο η απάντησις εις τας παρακλήσεις των απηλπισμένων Χριστιανών.  […]

Διαρκούντος του Βαλκανικού πολέμου, τα υποχωρούντα εθελοντικά τάγματα και οι Μουσουλμάνοι πρόσφυγες είχον λεηλατήσει τα χωρία της περιφερείας Διδυμοτείχου […]  Το Αλμαλή των Μαλγάρων, το Μαχμούτικιοϊ και η Γραβούνα επυρπολήθησαν· την αυτήν τύχην υπέστη και η Χριστιανική συνοικία της Κεσσάνης. Εννοείται, ότι φόνοι μεμονωμένοι ή σφαγαί καθ’ ομάδας συνώδευον τας καταστροφάς. Άτακτοι, αποβιβασθέντες  τη 26 Ιανουαρίου 1913 διά πολεμικού εις το Οικονομειό, έσφαξαν το πλείστον των ανδρών, τακτικός δε στρατός αποσταλείς επετέθη κατά των γυναικών. […]

Ο Ακκά-Κιουνδούζ, ο Τούρκος ποιητής, περί του οποίου ωμιλήσαμεν ανωτέρω, εκαυχάτω ότι ήτο εγγονός του Αττίλα. Πράγματι, εισβολήν Ούννων αναπαρίστα η πέρι τα τέλη του β’ Βαλκανικού Πολέμου ανακατάληψις της Θράκης από τον Τουρκικόν στρατόν. Άτακτοι και τακτικοί, στρατιώται και πρόσφυγες, επέδραμον την χώρα δηούντες, καταστρέφονταες, πυρπολούντες και φονεύοντες. […] Αι γυναίκες κατέστησαν πάλιν θύμα αχρείων ορέξεων· παρθένος, προς αποφυγήν του αίσχους, ερρίφθη από το παράθυρον· ησέλγησαν επί του ασπαίροντος πτώματος. Δεν έμεινεν αμόλυντος η οκταετής ηλικία, δεν έμεινε σεβαστή η εβδομηκονταετής. Κτήνη ηρπάζοντο, γεννήματα αφηρούντο· έκλεπτον ό,τι εύρισκον και ότε οι κάτοικοι εγυμνώθησαν τελείως , εξεβίασαν αυτούς να υπογράψουν χρεωστικά γραμμάτια.

[…]

Κατά την ανακατάληψιν της Θράκης, κατίσχυσεν οι Έλληνες να θεωρώνται ως δράσται των Βουλγαρικών καταστροφών και εκηρύχθησαν υπόχρεοι να ανακτίζουν τα ηρειπωμένα ιδία αυτών εργασία και δαπάναις.

Πας Μουσουλμάνος δηλών, ότι έχασε περιουσίαν, εδικαιούτο να αποζημιωθεί από τα υπάρχοντα των Χριστιανών. […] Αι κατά των Χριστιανών δίκαι εξεκαθαρίζοντο διοικητικώνς, αλλά και ότε παραπέμποντο εις τα δικαστήρια, κάθε Μουσουλμάνος εθεώρει καθήκον του να συντείνη εις την καταδίκην αυτών, έστω και διά ψευδομαρτυρίας.

Θανατικαί εκτελέσεις Χριστιανών έγιναν εις διάφορα μέρη. Αικίαι και ραβδισμοί ήσαν η μάλλον πρόχειρος δικονομία.

[…]

Εκλήθησαν υπό τα όπλα οι άγοντες ηλικίαν 19-30 ετών· οι στρατολογούμενοι εστέλλοντο άνευ ενδυμάτων και τροφής να κτίζουν Μουσουλμανικά χωρία ή να ασχολούνται εις άλλα καταναγκαστικά έργα. 10% μόνον από τους καλούμενος ηδυνήθησαν να πληρώσουν το απαιτούμενον αντισήκωμα προς απαλλαγήν.

Υπό την δικοίκησιν ταύτην, οι Έλληνες, αποκλειόμενοι πάσης εργασίας, μη δυνάμενοι να εξέρχονται εις τους αγρούς, προσβαλλόμενοι από κακοποιούς εις τας πόλεις, χωρία και κατ’ οίκον ακόμη, κατακλυζόμενοι από εκατοντάδας και χιλιάδας φανταικών και πειναλέων προσφύγων, ληστευόμενοι από ληστάς και πολίτας, από ιθαγενείς και ξένους, από ιδιώτας και επισήμους, ενόησαν ότι πλέον δι’ αυτούς δε θα υπήρχε βίος ανθρώπων εις την χώραν εκείνην, την οποίαν, Ελληνικήν μέχρι της εποχής εκείνης, εζήτουν οι Τούρκοι να καταστήσουν Τουρκικήν.

Κατά την ψυχολογικήν ταύτην στιγμή ανεφάνησαν οι συμμορίαι· πνοή αγρία εκ νέου διήλθε διά της χώρας· φόνοι, επιθέσεις, νυκτερικοί πυροβολισμοί, αναστατώσεις οίκων, συνοικιών και χωρίων· έξαλλος ο Ελληνικός λαός εκινείτο εις μετανάστευσην, καθ’ ην στιγμήν και αι αρχαί, απορρίπτουσαι το προσωπείον, διέτασσον την εκκένωσιν των Χριστιανικών χωρίων με την πρόφασιν, ότι η Κυβέρνησις δεν ηδύνατο να συγκρατήση την τάξιν.

Τοιαύτη έγινεν η απέλασις των Ελλήνων της Θράκης εις Ελλάδα κατά το 1914.

Τα αυτά μέσα, τα αυτά σχέδια, αι αυταί σκέψεις επροκάλεσαν τα ίδια αποτελέσματα εις την Μ. Ασίαν. Με τη διαφοράν ότι εκεί όλα ήσαν συστηματικώτερον οργανωμένα, διότι εις την χώραν ταύτην, όπου τόσα Ευρωπαϊκά συμφέροντα ευρίσκοντο εκτεθειμένα, η ταχύτης εθεωρείτο επιβεβλημένη.

Και ενταύθα προηγήθησαν καταδιώξεις, συλλήψεις, προφυλακίσεις και ιδίως το μποϋκότ. Το 1913 ήτο έτος πλέον ανήσυχον, το 1914 ανέτειλεν υπό τους χειρότερους οιωνούς. Ο οικονομικός αποκλεισμός εμαίνετο κατά το έαρ του έτους εκείνου. Αίφνης, διά συνδυασμού ταχείας και συγχρόνου ενέργειας διοικήσεως, αστυνομίας, χωροφυλακής, συμμοριών οργανωμένων, εγχωρίων Μουσουλμάνων, μεταναστών της σερβικής Μακεδονίας, η δυτική Μ. Ασία, ιδία δε η περιοχή της Σμύρνης, κατέστη ανάστατος εις διάστημα ενός ή δύο μηνών (Μάιος-Ιούνιος). Ηρημώθη η Ερυθραία, τα νησίδια του κόλπου, η παραλία της Φώκαιας και η περιοχή της Περγάμου. Πανικόβλητοι οι Έλληνες των ειρημένων μερών, εγκαταλείψαντες πατρίδα και περιουσίαν, έτρεχον γυμνοί και των πάντων στερούμενοι εις την παραλίαν ζητούντες πλοία δια να καταφύγουν εις την Ελλάδα. Τα γεγονότα έλαβον την μορφήν σφαγής εις το Σερέκιοϊ, Φώκαιαν και Εγγλεζονήσι.

Ο θόρυβος, τον οποίον επροκάλεσαν τα Σμυρναϊκά, ετάραξε την Οθωμανικήν κυβέρνησιν. Μετέβη εις Σμύρνην ο Ταλάτ, υπουργός τότε των Εσωτερικών, δια να καταστείλη τας ταραχάς. Συνεπλήρωσεν, εννοείται, την καταστροφήν και επανελθών εξέθεσε εις την Βουλήν τα μέτρα τα οποία έλαβε προς επαναφοράν της τάξεως. Τα γενόμενα, είπε, ήσαν συνέπεια της εισροής εις τα μέρη εκείνα εκατοντάδων χιλιάδων Μουσουλμάνων της Μακεδονίας, εξαναγκασθέντων εις μετανάστευσην.